الزامات و زيرساختهاي دوركاري
منبع :روزنامه همشهري 29 ديماه 89
نویسنده :علياكبر جلالي- استاد دانشگاه علم و صنعت ايران
كار از راه دور واقعيتي است كه از سالهاي دور وجود داشته و با ورود فناوري اطلاعات به عرصه زندگي بشر توسعه كمي و كيفي آن، افزايش چشمگيري يافته است. از سالهاي دور كه ابزارهاي ارتباطات توسعه يافته به همان ميزان هم موضوع دوركاري به شكلهاي مختلف تغيير پيدا كرده است. تاريخ دوركاري جديد مبتني بر ابزارهاي رايانهاي از سـال 1970 شروع شد. دولتها و شركتهاي بزرگ صنعتي جهان كه بهدنبال افزايش بهرهوري و افزايش ارتقاي كيفيت زندگي كاركنان خود هستند، از اين پديده استقبال زيادي كرده و منافع زيادي را نصيب خود و كاركنانشان كردهاند.
در دهه 1980 با مشكلاتي كه در حوزه اشتغال اروپا بهوجود آمده بود، بسياري از افراد متخصص كه كار خود را از دست داده بودند، به خويشكارفرما بدل شدند و برخي، دوركاري را در پيش گرفتند. محققان اروپايي پيشبيني ميكنند كه در چند سال آينده، دوركاري بهعنوان بخشي از گسترش اقتصاد جهاني شبكهاي و رشد وسيع سازمانها به سرتاسر بخشها و مشاغل ديگر سرايت خواهد كرد.در سال 1996، «شوراي بخش ساري» يك مركز دوركاري در شهر «اپسوم» ايجاد كرد. در اين مركز كه در دسترس همه كاركنان شورا بود، تسهيلاتي از جمله يك فضاي باز ساكت، ميز و صندلي راحت، رايانههاي شخصي، اتاقهاي ملاقات، آشپزخانه و همينطور جايي براي توقف رايگان خودروها فراهم شده بود. تا اوت 1991، 19 نهاد محلي در بريتانيا از كارمندان دوركار استفاده كردهاند.
تعاريف متفاوت از دوركاريدوركاري همواره با تعاريف بسياري همراه بوده است. در تعريف ساده، همان كار از راه دور يا كار از منزل است كه به لاتينTele-Home Workingيا working Teleيا Telecommutingگفته ميشود.در تعريفي ديگر دوركاري نوعي سازماندهي و ترتيباتي از انجام كار است كه سازمانها براي فرصت كار كاركنان در منزل يا مراكز كار از راه دور بهوجود ميآورند. تعريف ديگر نيز دوركاري را شكلي از كار كه در محلي دورتر از اداره مركزي با استفاده از تسهيلات ارتباطي انجام شود، ميدانند.در تعريفي ديگر دوركاري يك انتخاب است راجع به روش انجام كار، كه به كاركنان اجازه ميدهد تمام يا قسمتي از كارشان را خارج از محيط كاري انجام دهند، يعني افراد ميتوانند از منزل، از يك مركز ارتباط از راه دور در نزديكي منزل يا از محل كار ديگري وظايف كاريشان را انجام دهند.دوركاري همچنين استفاده از رايانه و ارتباطات راه دور به منظور تغيير موقعيت جغرافيايي محل كار و انجام وظايف شغلي نيز تفسير شده است. دوركاري از عوامل بسياري همچون فني، رواني و اجتماعي، اقتصادي و دولتي تأثيرپذير است كه مواردي همچون رايانه مناسب، شبكه ارتباطي با سرعت مناسب، اتصال به اينترنت يا اينترانت يا VPNسازمان مربوطه، نرمافزارهاي مناسب براي سهولت انجام كار و سيستمهاي حفاظت اطلاعات از جمله عوامل دروني است.از عوامل رواني و اجتماعي نيز ميتوان به استقلال و كار تنهايي، عادت به كار پرفشار، كاهش فشار رفت و آمد و خطر تصادف، ايجاد شرايط محيطي مناسب، عادت به كار نتيجهدار، عادت به تنظيم وقت دلخواه و دقت در كار، پذيرش مدير راهدور، عادت به مشورت از راه دور، عادت به ساعات كار آزاد بهجاي ثابت، زمان بيشتر در كنار خانواده، ترس از دست رفتن حرفه تخصصي، ترس انزوايي و استرس شغلي اشاره كرد.عوامل اقتصادي كه مهمترين اين عوامل است شامل كاهش هزينه رفت و آمد و غذا، افزايش بهرهوري كار و سود بيشتر، كاهش غيبت، مرخصي استعلاجي و عادي، افزايش حقوق، افزايش سرعت رايانه و اينترنت و كاهش هزينه آنها، افزايش امنيت در محل سكونت، صرفهجويي در هزينه محل كار و آموزش آسانتر و كم هزينهتر ميشود. در بخش عوامل دولتي نيز وضعيت حقوقي، سيستم ماليات، ارزيابي، شفافيت و تسلط بيشتر مورد نظر است.
ملاحظات دوركاريزمانبندي كار از راه دور متغير بوده و وابسته به پذيرش مديريت است، ممكن است زمانبندي به صورت كامل و تمام وقت، با توافق كارفرما بهصورت منظم، مثلا 3روز در هفته، حداقل 1 تا 3روز در هفته، حداكثر 4روز در ماه، به دلخواه افراد كمتوان و معلول، آزادي بيشتر براي خانمها در انتخاب زمان يا موارد ديگر باشد.
چه مشاغلي براي كار از راه دور مناسبانددرصورت نياز يا وجود مشاغلي مثل مطالعات و تحقيقات نظري، مشاغل كامپيوتري مثل برنامهنويسي، طراحي صفحات وب، طراحي گرافيكي، انيميشنسازي، مترجمي، نويسندگي، فروش و بازاريابي، مشاوره، حسابداري، كارهاي طراحي و محاسبات در علوم مهندسي مثل محاسبه و طراحي سازه در مهندسي عمران، طراحي ماشينآلات در مهندسي مكانيك، تدريس (از طريق ويدئو كنفرانس) و بهطور كلي بسياري از كارهاي خدماتي قابل انجام از راه دور در سازمان.مدير منابع انساني ميتواند درصدد ارائه اين مشاغل به صورت كار از راه دور باشد.
چه مشاغلي براي كار از راه دور مناسب نيستندبرخي از كارها نيز قابليت دوركاري ندارند. كارهاي عملي و اجرايي مثل آتشنشاني، پليس، كار آزمايشگاهي، جراحي، دندانپزشكي، اورژانس پزشكي و... (البته برخي از جراحيها هم در حال حاضر از راه دور انجام ميشود) جاهايي كه تأثيرگذاري و نفوذ در افراد مسئله خيلي مهمي است، زماني كه نظارت مستمر و شديد بر كار ضروري است، زماني كه احتمال وقوع پيشامدهاي اضطراري بالاست يا هزينه وقوع پيشامد اضطراري زياد است مثل مسئوليت نيروگاه اتمي، مسئوليت ماشينآلات در خط توليد انبوه و كارهايي كه ارتباط مداوم و مستقيم با تعداد زيادي از كاركنان يك ضرورت است در زمره كارهايي قرار ميگيرند كه قابليت دوركاري ندارند.
توصيههايي براي دور كاريتوجه داشته باشيم كه دوركاري يعني كار بر خط با كمك ابزارهاي فناوري اطلاعات و ارتباطات و نه كار به روش سنتي پشت ميز. دوركار نيازمند، خواندن، نوشتن گزارش، آناليز و فكر كردن است، او بايد در زمان مشخص تعريف شده كاري كه تحويل او است را به درستي انجام دهد، طول زمان انجام كار الزاما مهم نيست. ممكن است يك مهندس محيطزيست پشت ميز نباشد ولي دوركاري او در گزارش نهايي كه ارسال ميكند مشخص شود. دوركار نيازمند همراهي و حمايت صادقانه و شفاف مديريت ارشد سازمان است. دوركار نيازمند ديدن مدل واضح و روشن در تغيير سيستم ارزيابي بر اساس ارزش كيفي كار و تأثير آن در حقوق، پاداش و ساير مزاياي خود است. دوركار نيازمند به داشتن اختيارات و قدرت در انجام كار و همزمان پاسخگويي است. توانمندسازي كاركنان دوركار بايد اولويت برنامههاي كارفرما در روش كار از راه دور باشد.
راههاي گسترش كار از راه دورگسترش دوركاري نيازمند گسترش شبكههاي كامپيوتري، افزايش پهناي باند شبكههاي كامپيوتري، گسترش اتوماسيون اداري، شناساندن مزايا و كاربردهاي كار از راه دور به عموم مديران و تصميمگيران، آشناسازي كاركنان با كامپيوتر، شبكه و نحوه كاربرد آنها براي انجام بهتر امور، كاهش هزينههاي ارتباطات بهطور كلي و تأمين ارتباطات ارزان قيمت براي كار از راه دور و بهطور خاص سادهسازي كار با شبكهها و كامپيوترها (كاربر پسند كردن نرم افزارهاي رابط) و كمكهاي مالي يا اعمال تخفيفهاي مالياتي براي شركتهاست.با توجه به توسعه زيرساختها و حركت به سوي دولتالكترونيك، آشناسازي عموم مردم با كامپيوتر و امكانات شبكه و تشويق آنان به استفاده، تبليغ و انتشار اطلاعات راجع به فرصتهاي از راه دور، معرفي جهاني مزاياي نسبي نيروي كار ايراني، تهيه نرمافزارهايي براي تسهيل كارهاي خاص مشاغل، توسعه و نگهداري نيروي متخصص IT، حركت به سوي جامعه اطلاعاتي و حركت به سوي اقتصاد مبتني بر دانش نيز از ديگر راهكارهاي گسترش دوركاري است.