منطقه طلایی مدیریت

بسته بندی های شیشه ای، فلزی، کاغذی و پلاستیکی

بسته بندی های شیشه ای، فلزی، کاغذی و پلاستیکی

هدفاز بسته بندی کردن این است که هم زمان نگهداری آنها افزایش یابد و هم بهطور کلی از خطر عوامل فساد درونی و بیرونی و اکسایش حفظ شود. همچنین حمل ونقل مواد غذائی بهتر و آسان تر انجام گردد. بسته بندی کالاهای خارجی غیرنفتی، چنان جدی و مسئله ساز است که می باید دولت به عنوان گامی در راهتوسعه صادرات تسهیلاتی برای وارد کردن دستگاه های جدید بسته بندی و موادلازم فراهم آورد و امکاناتی کافی در اختیار شرکت های صادر کننده قرار دهد. رکود صنعت بسته بندی در ایران را می توان ناشی از کمبود و گرانی مواداولیه بسته بندی و وسایل مورد نیاز و کافی نبودن آگاهی صادر کنندگان دراین امر دانست.

در این مقالهبا برشماری انواع بسته بندی های شیشه ای، فلزی، آلومینیومی، کاغذی وپلاستیکی، به مزایا و معایب آنها پرداخته می شود. همچنین تاریخچه ای مختصراز استفاده از این مواد در موارد خاص نیز اشاره خواهد شد.

بستهبندی عبارت از محافظی است که سلامت کالای محتوی خود را پس از تولید تامرحله ی مصرف حفظ می نماید. از طرفی بسته بندی علاوه بر این حفاظت، وظیفهی دیگری نیز بر عهده دارد و آن شناسایی کالا به خریدار است. بسته بندیمانند پل ارتباطی میان خریدار و کالاست که به وسیله ی چهره ی خود، بهکالایش شخصیت می دهد.

یکی از روش های طبقه بندی بسته بندی ها طبقه بندی آنها بر اساس جنس مواد مصرفی است:

شیشه و ظروف شیشه ای:
یکیاز قدیمی ترین ظروف بسته بندی مخصوصا" در مورد مواد غذایی ظروف شیشه ایاست. اعتقاد بر این است که شیشه گری نوعی از صنعت کوزه گری بوده و قدمت آنبه 7000 سال قبل از میلاد مسیح بر می گردد. در باستان ساخت بطری های شیشهای یک صنعت مهم به شمار می آمد. شیشه در رابطه با بسته بندی دارای مزایا ومعایب می باشد که عبارتند از:

1- شیشه از نظر شیمیایی خنثی است به عبارتی آن با ماده محتوی خود هیچگونهواکنشی انجام نمی دهد. طعم و مزه محصول بسته بندی شده در شیشه بدون تغییرحفظ می شود.
2- شیشه غیر قابل نفوذ، فاقد بو و بهداشتی می باشد.
3- ظروف شیشه از استحکام خوبی بر خورداراست و به اشکال، اندازه ها و رنگ های مختلف ساخته می شود.
4- شیشه شفاف بوده و اجازه رؤیت محتوی خود را به خریدار و عرضه آن توسط فروشنده در فروشگاه های زنجیره ای می دهد.

معایب شیشه و ظروف شیشه ای
1- شیشه حساس به شوک های حرارتی و عوامل خارجی بوده لذا میزان درصد شکستنشیشه یا ظروف شیشه ای در مقایسه با مواد اولیه بسته بندی دیگر بالاست.
2- ظروف شیشه وزن زیادی دارد که باعث افزایش هزینه حمل و نقل آن نسبت به انواع دیگر مواد بسته بندی می شود.
3- این خطر وجود دارد که در هنگام پر نمودن محصول در ظروف شیشه ای قسمتی از آن، خرده شده به مواد غذایی انتقال یابد.

درحال حاضر 85 درصد از کارخانه های نوشابه سازی از بطری شیشه ای و 15 درصداز کنسروهای تولید شده در جار شیشه ای بسته بندی می شوند. جار شیشه ایمانند قوطی فلزی کاملا غیر قابل نفوذ به اکسیژن، رطوبت و غیره است، شایانذکر است که خوردگی در جار شیشه ای به ندرت ایجاد می شود.

ظروف فلزی یا حلبی:
تاریخچه ساخت ظروف فلزی در دنیا و در ایران:
تاریخساخت ظروف فلزی به 23 سال قبل از میلاد مسیح نسبت داده می شود. فلز قلع درحدود سال 1240میلادی در شهر بوهیما توسط یک کارگر انگلیسی کشف گردید. تاریخ کشف و ساخت آهن سفید به سال های بین 1575 میلادی یعنی از زمانی کهقلع به آلمان صادر شد، برمی گردد. در سال 1665 میلادی در انگلیس کوشش شدتا آهن سفید ساخته شود، تا اینکه بالاخره در سال های بین 1720 و 1730میلادی توانستند توفیق در این امر حاصل نمایند. هنبوردی در انگلستان اولینبار توانست آهن سفید را به طور تجارتی با موفقیت تهیه نماید، او شمش هایگداخته را به وسیله غلطک به صورت صفحات نازک تری در آورد. در اوایل قرنهجدهم در حدود سال 1714 ساخت آهن سفید در فرانسه شروع شد.

درسال 1804 میلادی نیکلا اپرت به طور تجربی برای نگهداری مواد غذایی به روشهای خشک کردن، دودی کردن و بسته بندی مواد غذایی در قوطی فلزی دست یافت؛سپس از این روش در صنعت کمپوت و کنسرو سازی استفاده شد که به نام اپرتیزاسیون معروف شد. در سال 1810 میلادی، پیتر، ساخت قوطی فلزی از جنسفولاد با پوشش یک لایه قلع را ابداع کرد. در سال 1812 میلادی به طورابتدایی اولین کارگاه کنسرو سازی در بوستون آمریکا شروع به کار کرد. درسال 1856 میلادی برای بسته بندی نمودن شیر تغلیظ شده (شیر کندانسه)، صدفدریایی و ذرت در قوطی های فلزی اجرا شد. بعد از ساخت اتوکلاو در سال 1874میلادی توسط استیونسون طرح تولید قوطی به روش پیوسته انجام شد. در سال1906 میلادی سازمانی تحت عنوان سازمان ملی صنایع کنسرو تأسیس و سپس مرکزتحقیقاتی برای این صنعت آغاز به کار کرد.

درسال 1958 قوطی آلومینیومی برای اولین بار تولید شد. تولید این قوطی به علتداشتن مزایایی شامل حمل و نقل آسان و مقاومت نسبتا بالا در مقابل تغیراتشیمیایی، به سرعت توسعه یافت.

امادر کشورمان ساخت قوطی فلزی از سال1307 شمسی توسط شخصی به نام درخشان دررابطه با نگهداری مواد غذایی مورد توجه قرار گرفت. وسایل ساخت و تولیدقوطی فلزی در سال 1309 به طور دستی با استفاده از قیچی، دستگاه برش، لولهکن و غیره انجام شد. برای جلوگیری از ضایعات و افزایش زمان ماندگاریمحصولات کشاورزی در سال 1311-1312 از قوطی فلزی برای نگهداری نخود سبزوغیره بهره گرفتند. در سال 1330 اولین قوطی فلزی جهت بسته بندی روغن نباتیجامد به وسیله دستگاه مدرن ساخته شد و در سال1344 سیستم اک زنی اتوماتیکدر ایران نصب و مورد بهره برداری قرار گرفت. در حال حاضر قوطی فلزی توسطشرکت های بسته بندی ساخته می شود برای تولید قوطی توسط شرکت ها، ورق هایفلزی و حتی 10 نوع لاک مجاز از خارج وارد می شود. در سال 1998 در جهانبرای بسته بندی نمودن محصولات، 7/3 درصد از قوطی های فلزی استفاده می شود. گزارش شده است که در اروپا و آمریکا میزان استفاده نمودن از قوطی فلزیبرای بسته بندی نمودن اغلب مواد غذایی کنسروی کاهشیافته است.

مزایا و معایب قوطی فلزی:
چنانچهمواد در قوطی فلزی بسته بندی شود زمان ماندگاری آنها در مقایسه با مواداولیه بسته بندی دیگر، به مراتب افزایش می یابد. مواد اولیه بسته بندی شدهدر قوطی فلزی را بدون اینکه در آنها تغییرات ارگانوپتیکی حاصل شود می توانبه مدت 2 الی چند سال نگهداری نمود.

مزایای قوطی فلزی:
1- اغلب آنها در مقابل ضربه های خارجی مقاوم هستند.
2- قوطی فلزی در مقابل درجه حرارت بالا (درجه حرارت استریلیزاسیون) از مقاومت بالایی برخوردار است.
3- این مواد اولیه بسته بندی، از مقاومت فوق العاده نسبت به نفوذ رطوبت، نور واکسیژن نشان می دهد.
4- خاصیت مسموم کنندگی در آنها پایین است.

معایب قوطی فلزی:
1- در آنها پدیده خوردگی در مقایسه با مواد اولیه بسته بندی دیگر سریع ترانجام می شود. در اثر خوردگی تغیراتی در سطح و داخل قوطی ایجاد می شود. بهخصوص هیدروژن آزاد شده در داخل قوطی، منجر به بادکردگی قوطی فلزی و درنتیجه سوراخ شدن آن می شود.
2- خوردگی حاصل درقوطی فلزی می تواند باعث تغییر رنگ و کاهش ویتامین های مواد غذایی گردد.

آلومینیوم:
تاریخچه پیدایش آلومینیوم:
بیشاز چهل سال است که ظروف آلومینیومی بخش عمده ای از مواد اولیه در صنعتبسته بندی را تشکیل می دهد. فراوانی این فلز به عنوان منبع طبیعی، خواصذاتی، تحمل حرارت و باز یابی آن به همراه انرژی پیشرفته، باعث شده است کهبرای بسته بندی انواع مواد مورد استفاده گردد. بیش از 8 درصد از پوسته کرهزمین را آلومینیوم تشکیل می دهد. حدس زده می شود که در دنیا حدود 12میلیارد ذخیره آلومینیومی وجود داشته باشد. سنگ آلومینیوم به صورت بوکسیت،که حاوی اکسید آلومینیوم، اکسیدهای سلیسیوم، آهن و سایر فلزات است، ازمعدن استخراج می شود. آلومینا با کمک فرایند شیمیایی سود در درجه حرارتبالا بدست می آید تا تمام ناخالصی ها گرفته شده و بعد محلول شیمیایی برایتجزیه آلومینا به آن افزوده می شود که سرانجام پس از ته نشین شدن و خروجاز صافی در معرض حرارت قرار می گیرد تا آب آن تبخیر شود. جسم ظریف سفیدرنگ به جای مانده ظاهری شبیه به آرد دارد. وزن مخصوص آلومینیوم 7/2 گرم برسانتیمتر مکعب می باشد که اگر به صورت ذوب شده باشد، می توان به صورت فویلو نوار باریک شکل بگیرد. ضخامت آلومینیوم به صورت فویل برای بسته بندینمودن مواد غذایی 20-7 میکرومتر و به صورت نوار 21-350 میکرومتر است امااغلب در بسته نمودن مواد غذایی از فویل آلومینیومی به ضخامت 7-12 میکرومتراستفاده می شود. برای بسته نمودن پنیرهای پروسس از فئیل آلومینیومی بهضخامت 9-15 میکرو متر بهره می گیرند. برای در پوش زدن بطری شیشه ای شیر،نوار آلومینیومی به ضخامت 40- 65 میکرو متر و جهت بسته بندی نمودن موادغذایی منجمد شده آماده و مربا با حجم کوچک (مربا مخصوص رستوران) نوارآلومینیومی به ضخامت 80-150 میکرومتر استفاده می شود.

سال1998در جهان، 40 درصد کل مواد غذایی توسط آلومینیوم بسته بندی می شوند. کارخانه های مواد غذایی در اروپا تا سال 1998 بیش از 260000 تن مواد غذاییرا در قوطی های آلومینیومی بسته بندی نمودند، که این مقدار 170000 تن بیشاز 10 سال گذشته بوده است. تقریبا 15 میلیارد قوطی آلومینیومی مخصوصنوشابه در همین سال تولید شده است. به طور متوسط 40 درصد از کل بسته بندینوشابه های مصرفی را قوطی های آلومینیومی تشکیل می دهند.

مزایا ظروف آلومینیومی:
آلومینیومدر مقابل اکسیژن و رطوبت از حساسیت کمتری برخوردار است. این موضوع بهتشکیل اکسید آلومینیوم ایجاد شده د رسطح فویل یا نوار بر می گردد. سطوحاکسید شده در مقابل حرارت حساس می باشند. اگر از آلومینیوم به عنوان موداولیه بسته بندی استفاده شود، باید سطح آن توسط لاک یا یک لایه موادپلاستیکی پوشانده شود. یکی از مزایای فولی آلومینیوم اینست که سمی نیست. شایان ذکر است که در آلومینیوم لاک اندود شده، انتقال آلومینیوم به موادمحتوی خود فقط 1 میلی گرم برای هر کیلوگرم خواهد بود. به طور کلی روزانه10-40 میلی گرم توسط جیره غذایی وارد بدن انسان می شود که این مقدار نیزدفع می گردد. ظروف آلومینیومی سبک بوده و از مقاومت خوبی در مقابل خوردگیو فساد شیمیایی بر خوردار است.
 
بسته بندی های پلاستیکی:
بعد ازجنگ جهانی دوم، استفاده از مواد پلاستیکی به طور معمول در صنایع بسته بندیرواج پیدا کرد و امروزه کاربرد آنها در این امر از نظر میزان مصرف در درجهی اول اهمیت قرار دارد. مزایای زیر جهت کاربرد پلاستیک ها در بسته بندیقابل ذکر است:
- دارای وزن مخصوص کم و قیمت نسبتا پایین هستند
- از قابلیت شکل پذیری بالایی در دستگاه های اتوماتیک بسته بندی برخوردارند.
- در مقابل تعداد زیادی از اسیدها و قلیا ها مقاومند.
- با اضافه کردن افزودنی هایی می توان بر خواص آنها افزود.

در مقابل، مشکلاتی که از لحاظ زیست محیطی ایجاد می کنند طراحان را در این مورد در تنگنا قرار می دهد.

کاغذ:
بسیاری از محصولات سلولزی را بدین نام می شناسیم که مزایای زیر را جهت بسته بندی فراهم می نمایند:
- از انعطاف پذیری خوبی برخوردار است
- قابلیت شکل و چاپ خوبی دارد
- ممانعت کننده ی خوبی در برابر نور است
- قابل بازیافت است و در محیط نیز به سرعت تجزیه می شود

و در مقابل معایبی چون:
- در مقابل نفوذ رطوبت مقاومت خوبی ندارد
- نفوذ گاز و روغن از آن امکان پذیر است
- قابلیت دوخت خوبی ندارد.

ارائه محصول در بسته بندی مناسب:
مرحلهی نهایی در هر محصول اعم از هنری و صنعتی، مبحث ارائه وpresentation استاین جاست که معرفی محصول جهت خرید و حس وابستگی صورت می گیرد.

شایداین مرحله از موضوعات گم شده ای مخصوصا در صنایع دستی کشور ما باشد. دربیان تفاوت بین هنر نو و هنر کلاسیک گفته شده که هنر کلاسیک فیگور هایطبیعت را در بهترین شکلش نشان می داد ولی هنر نو می گوید طبیعت باید ازفیلتر ذهن هنرمند بگذرد تا هنر گردد.

مامعتقدیم امر بسته بندی یک بحث هنری - صنعتی است یعنی برای بهره مندی ازاهداف آن باید به هر دو مقوله هنر و تکنولوژی آن توجه داشت.

اگراز دید هنری بخواهیم به بسته بندی نگاه کنیم باید گفت هر محصول بسته بندیدارای سه هدف عمده است: جلب توجه - خلق یک حالت بصری فراموش نشدنی- مخابره ی یک پیام.

بهترینراه به نتیجه رسیدن دو هدف اولیه در نظر گرفتن تأثیرات بصری و استفاده ازمبادی سواد بصری است. طراحی بسته تعیین خواهد کرد که آیا هر کس برای آنچهبه عنوان کالا و پیام ارتباطی عرضه می کنید به قدر کافی توقف می نماید یاخیر. در این بین استفاده از مواد اولیه مناسب و هماهنگی آنها با محصولبسته بندی شده، می تواند در جلب نظر مصرف کننده و اعتماد او بسیار موثرباشد.

بسته بندی در واقع زبان، هویت و شخصیت محصول است پس هرچه گویا تر عرضه گردد بهتر خواهد توانست محصول را معرفی نماید.

پردیس بهمنی
منبع: http://www.articles.ir/article2259.aspx
+ ویرایش ادبی

تهیه شده در: http://www.newdesign.ir/search.asp?id=311&rnd=7175

 

• < قبلی
• بعدی >